Stara Miłosna aktualnie jest osiedlem w dzielnicy Wesoła miasta stołecznego Warszawy, a jej udokumentowana historia, jako jedynej z tego zespołu miejskiego, sięga wieku XIV.
Według najstarszych źródeł, pierwotna jej nazwa to Miłosina, następnie Miłośnia, Miłośna. Obecna nazwa – Stara Miłosna, jest nazwą stosunkowo młodą, ukształtowaną przy końcu XIX lub na początku XX wieku. Poważną rolę w tym odegrało powstanie i rozwój przystanku kolejowego „Miłosna”, przy linii kolei terespolskiej. Jeszcze bowiem w roku 1885, kiedy wydano Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego,, pod hasłem „Miłosna” napisano między innymi: „Wieś i osada, powiat warszawski, gmina Wawer, parafia Wiązowna. Leży śród piaszczystych wzgórz pokrytych lasami; (w) odległości 14 wiorst od Warszawy. Posiada stacyą drogi żelaznej warszawsko-terespolskiej; (w) odległości 17 wiorst od Warszawy była stacya pocztowa przy drodze bitej idącej z Warszawy do Lublina.”
Pochodzenie nazwy „Miłosna” do dziś budzi kontrowersje. Jedna z koncepcji głosi, że imię tej miejscowości nadała roślina o nazwie „miłosna górska” (adenostyles alliariae), prawdopodobnie licznie porastająca w średniowieczu bagienne tereny u stóp naszych wydmowych wzgórz.
Według drugiej zaś – nazwa „Miłosna”, pochodzi od imienia Miłosz, po raz pierwszy odnotowanego w 1136 roku. Obie te wersje są równie prawdopodobne i wierzyć należy, że uda się rzecz kiedyś rozstrzygnąć. Na razie mamy pewność co do jednego – nazwa jest bardzo stara, a więc godna zachowania i szacunku. Istnieje jeszcze jedna, dość interesująca poszlaka; otóż w XVI wieku, tereny położone na wschód od doliny Wisły, w większości pokryte były gęstym borem, poprzecinanym nielicznymi drogami handlowymi, wiodącymi ku Litwie i Rusi. Pośród niego tkwiły, jak rodzynki, niewielkie piaszczyste, wydmowe polany, na których rozłożyły się najstarsze w tej okolicy osady. Były nimi: Miłosina lub Miłośna (ob. Stara Miłosna), Sulejewo lub Sulewo (ob. Sulejówek), Żurawia (ob. Żurawka), Janowo lub Janówko (ob. Janówek), Góraszka, Wiązowno (ob. Wiązowna), Duchnowo (ob. Duchnów). Ów bór w tym rejonie, nosił nazwę Puszczy Sulejowskiej, a w nim żyła rodzina bartników: Jakub, Jan i Maciej zwani Miłosławami. Informacja ta dotyczy wprawdzie roku 1565, ale wiele przemawia za tym, że nie byli oni pierwszym pokoleniem Miłosławów. I być może tu właśnie należy doszukiwać się pochodzenia nazwy naszej Miłosny.
W wieku XVI Miłosna, to wieś szlachecka, zasiedlona głównie przez drobną szlachtę zagrodową, a jej właścicielami byli Czerniakowscy, do których należały również: Kobyłka (ówczesna siedziba parafii), Ossów (d. Osowo), Turów (d.Turowo) i kilka innych wsi w tej okolicy, a także Czerniaków (d. Czerniakowo). Czerniakowscy kupili ją od wojewody podlaskiego – Mikołaja Kiszki, tego samego, który w roku 1569, na sejmie lubelskim, podpisał akt inkorporacji Podlasia do Korony.
Następnym ważnym wydarzeniem w dziejach Miłosny, zmieniającym jej znaczenie historyczne, było utworzenie klucza folwarków o nazwie „Dobra Miłosna”. Dokonali tego : -Marianna z Mostowskich (wojewodzianka mazowiecka) hrabina Przeździecka oraz jej mąż -Michał hrabia Przeździecki.
W roku 1791 kupili oni Janówek i Miłosnę od Karola Szulca-bankiera warszawskiego, zaś od metrykanta Cypriana Sowińskiego: część Borkowa, Zerzeń i Kaczydół (ob. Międzylesie). Te właśnie miejscowości, złożyły się na dobra Miłosna, egzystujące jako nierozerwalna całość do roku 1889, czyli do czasu rozpoczęcia ich parcelacji.
W roku 1815 spadkobiercy majątku, bracia Konstanty i Karol Dominik Przeździeccy, sprzedali dobra Teresie z książąt Druckich-Lubeckich hrabinie Scipio de Campo, starszej siostrze i zarazem teściowej ministra Ksawerego księcia Druckiego-Lubeckiego. Okres jej rządów był czasem świetności tych stron, a zwłaszcza Miłosny, w której koncentrowała się większość nowych inwestycji. Między innymi, w roku 1818, właścicielka po porozumieniu z Dyrekcją Generalną Poczt Królestwa Polskiego, wybudowała tu murowany zajazd pocztowy. Kiedy w roku 1826, zwróciła się do Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego o pożyczkę w wysokości 37 700 złotych polskich, taką otrzymała opinię:”Znajdująca się we wsi Miłosna stacya pocztowa, na którą dom wymurowany, znaczne w budowle fabryki włożone kapitały i przechodzący przez samą wieś trakt bity obecnie znacznie wartość dóbr podwyższyły…”, co według opiniodawców całkowicie gwarantowało spłatę pobranego kredytu. W roku 1829 Teresa Scypionowa dokupiła do klucza dóbr folwark Żurawka, oddzielając go tym samym od dóbr Długa Kościelna. Sprzedającym był Aleksander Dymitriewicz. Zaś w roku 1835 całość dóbr Miłosna sprzedała swemu bratu Karolowi księciu Druckiemu-Lubeckiemu oraz jego małżonce Nimfie ze Sliźniów księżnie Druckiej-Lubeckiej. Ich córka Tekla, w roku 1843, wychodząc za mąż za Władysława hrabiego Wodzickiego, otrzymała w posagu z dóbr Miłosna 300 000 złotych polskich (45 000 srebrnych rubli). Owa Tekla zresztą, po śmierci ojca, została współwłaścicielką (z matką Nimfą oraz bratem Włodzimierzem) dóbr i wraz ze swym drugim mężem, Michałem Zbijewskim, w przeciągu kilkunastu lat, roztrwoniła prawie cały majątek. Obydwoje najczęściej przebywali w Cannes we Francji, zaś plenipotenci ściągali dla nich z dóbr wszelkie możliwe profity. I tak na przykład kupcom z Inowłodza – Izraelowi Birenzweigowi oraz Jakubowi Loevenbergowi, sprzedali na wycięcie i sprzedaż drewna, pięćdziesiąt włók i jedenaście mórg lasu. Należność w ich imieniu pobierał w ratach bankier Władysław Laski, przesyłając im pieniądze do Francji. Taka gospodarka doprowadziła wreszcie do przymusowej sprzedaży całego majątku i w 1862 roku doszło do licytacji dóbr Miłosna. Wśród masy upadłościowej w Miłośnie, wymienione są między innymi takie obiekty, jak: – dwa duże budynki mieszkalne z ogrodami,
– liczne zabudowania folwarczne,
– budynki fabryczne (m. inn. fabryka octu),
– browar z zabudowaniami gospodarczymi,
– spichlerze,
– holendernie (obory zarodowe z bydłem sprowadzonym z Holandii),
– cegielnia,
– murowany dom kowala z dużą kuźnią
– drewniany dom łaźni parowej,
– murowana oberża ze składem wódek, stajniami i wozowniami (budynek istniejący do dziś),
– szkółka drzewek.
Dodać należy, że większość domów, wymienionych w długim spisie, była murowana, kryta gontem.
Licytację wygrał Aleksander Podhorodeński, dziedzic dóbr Szeple, w powiecie łuckim, guberni wołyńskiej, płacąc 150 370 rubli srebrem. Widać fakt posiadania majątków w tak odległych od siebie miejscach spowodował, że w roku 1866 dobra Miłosna wydzierżawił on Antoniemu Korewie.
Od roku 1874 właścicielem tych dóbr był już Ksawery Rychłowski, zaś po nim Władysław Rychłowski.
Lata 1884 – 1895 były ciężkim czasem dla właścicieli majątków ziemskich w Królestwie Polskim. Ceny zbóż (zwłaszcza żyta i pszenicy) spadły o 50 – 60 %, co spowodowało liczne parcelacje majątków. Dotknęło to również właścicieli klucza folwarków, składających się na dobra Miłosna. I tak od roku 1889 rozpoczęła się ich parcelacja oraz sprzedaż, pociągająca za sobą napływ nowych, drobnych właścicieli; głównie z sąsiedniego Podlasia i innych części Mazowsza. Niektóre z folwarków (jak na przykład Borków, w 1890 roku), zostały sprzedane w całości. Wszystkich tych parcelacji i sprzedaży dokonywał ostatni właściciel dóbr – Władysław Rychłowski.
Dogodne położenie Miłosny, przy jednym z ważniejszych szlaków komunikacyjnych, dające jej niewątpliwe szansę rozwoju, miało też swoje złe strony. Po nim bowiem i obok niego przetoczyły się wszystkie wojny, powstania i niepokoje, jakie kiedykolwiek były udziałem Polski, począwszy od Tatarów, Szwedów, poprzez insurekcję kościuszkowską, do powstań z lat 1830-31 (17 lutego 1831 roku,powstańcy spalili pałacyk Druckich-Lubeckich wraz z całym wyposażeniem) i 1863-64, działania pierwszej wojny światowej, na ostatniej (drugiej) kończąc. Na jej terenie osiedlano jeńców tatarskich Jana III Sobieskiego, kolonistów z Turyngii, a także niewygodnych carowi mieszkańców Warszawy. Duże fale osadnicze napłynęły z pogranicza mazowiecko-podlaskiego, po ukazie carskim w roku 1864. Po drugiej wojnie światowej, w zrujnowanej i zdziesiątkowanej działaniami frontowymi Starej Miłośnie, osiedliło się wielu przybyszów z Podlasia i Białostocczyzny. Zaś ostatnią wielką falą osadniczą, stali się mieszkańcy nowej części osiedla, przybywający z różnych stron Polski.
Szlakiem wiodącym przez Miłosnę, przeganiano stada bydła, świń i gęsi, wożono też konnym transportem zaopatrzenie dla Warszawy. Jechało nim i szło także wielu wędrowców. Pędzono nim też carskich więźniów na długą tułaczkę. Wędrówkę taką opisał w swym pamiętniku młody powstaniec z lat 1830-31 – Ignacy Radziejewski. Wszystkie te podróże, jako długie i uciążliwe, odbywały się etapami i gdzieś trzeba było odpocząć. Przy trasie więc powstawały liczne karczmy. Jedną z nich była, udokumentowana w roku 1873, karczma „Do Miłosny”, stojąca na skrzyżowaniu dróg do Brześcia i do Lublina.
Ważnym momentem w dziejach Miłosny, było wybudowanie drogi bitej z Warszawy do Brześcia Litewskiego, liczącej 198 kilometrów (178 mil polskich), zwanej Szosą Brzeską. Budowę rozpoczęto w roku 1820 a zakończono w 1823. Na pamiątkę tego wydarzenia, w roku 1825, z inicjatywy Stanisława Staszica, postawiono dwa metalowe obeliski z płaskorzeźbami, przedstawiającymi różne prace wykonywane przy budowie szosy, autorstwa rzeźbiarza Pawła Malińskiego; jeden na Grochowie (obecnie na rogu ulic: Grochowskiej i Podskarbińskiej) a drugi na przedpolach Terespola.
Podczas I wojny światowej, w 1915 roku, wojska niemieckie przejęły rosyjską linię obrony, przebiegającą , między innymi, przez pasmo wzgórz Starej Miłosny, tworząc w tym miejscu nowoczesną linię, zwaną Brueckenkopf Warschau (Przedmoście Warszawy). Pozostały po niej do dziś szczątki potężnych bunkrów betonowych, ukrytych w lasach.
Okres międzywojenny to okres prosperity; w latach trzydziestych Stara Miłosna stała się ulubioną letniskowo-uzdrowiskową miejscowością, z własnym autobusem i tramwajem konnym. Powstało uzdrowisko borowinowe dla dzieci – „Nasza Chata”, a na północ od wsi Miłosna – lotnisko i szkoła szybowcowa Okręgu Stołecznego LOPP. Kwitło tu również narciarstwo. W tym też okresie, Stara Miłosna stanowiła ważny ośrodek handlowy dla okolicznych wsi, posiadając liczne piekarnie, jatki, masarnie, sklepy i skład apteczny (w budynku zajazdu), otwarty w czasie pierwszej wojny światowej przez Paradowskiego. Ponadto pracowała tu cegielnia Langnera i Paradowskiego, znakomicie zarządzana przez Romana Mosdorfa, a produkująca również na eksport (głównie do Niemiec) ozdobne kafle. Był czynny zajazd, dom strażaka (w okolicy szkoły szybowcowej) dla Ochotniczej Straży Pożarnej istniejącej od 1916 roku, szkoła powszechna (zlokalizowana również w okolicy szkoły szybowcowej) oraz kościół w miejscu obecnego cmentarza.
Wojna lat 1939-45 przyniosła Starej Miłośnie ogromne zniszczenia, zwłaszcza okres 1944-45, kiedy to na Wiśle stał front, a przez jej teren przetaczały się działania wojenne. Spłonęła wtedy szkoła, spłonął kościół, spłonęła większość domów, a nawet piękne miłośniańskie sady. Pozostało tylko 150 mieszkańców. Z trudem więc, przez wiele lat, odtwarzano materię naszej miejscowości, by dojść wreszcie do tego, czym jest teraz. A jaka będzie jej przyszłość?
Barbara Buczek-Płachtowa
Prawa autorskie zastrzeżone,
Przedruk całości lub fragmentów,
tylko za zgodą autorki.
04.09.2001 r.